به‌عنوان یک فوق تخصص قلب کودکان با سال‌ها تجربه در تشخیص و درمان بیماری‌های قلبی مادرزادی، می‌خواهم شما والدین عزیز را با مهم‌ترین بیماری های قلبی مادرزادی که خطرناک هستند آشنا کنم. آگاهی و شناخت دقیق، نخستین گام برای درمان موفق این بیماری‌هاست.
شایع‌ترین بیماری‌های قلبی مادرزادی کدام‌اند؟
بیماری‌های مادرزادی قلب شامل ناهنجاری‌هایی هستند که ساختار طبیعی قلب را در دوران جنینی دچار اختلال می‌کنند. این اختلالات می‌توانند جریان طبیعی خون را تغییر دهند و عملکرد قلب را تحت‌تأثیر قرار دهند.
در ادامه، با مهم‌ترین و شایع‌ترین انواع بیماری‌های قلبی مادرزادی آشنا می‌شوید:
- نقص دیواره بین بطنی (VSD): شایع‌ترین نوع بیماری قلبی مادرزادی در ایران است. در این نقص، سوراخی در دیواره‌ی بین دو بطن قلب وجود دارد که باعث مخلوط شدن خون اکسیژن‌دار و بدون اکسیژن می‌شود. این امر به افزایش بار قلب و مشکلات ریوی می‌انجامد. برای آشنایی با نشانه های ظاهری این بیماری میتوانید به «علائم vsd قلب در کودکان» مراجعه نمایید.
- نقص دیواره بین دهلیزی (ASD): مشابه VSD است، اما در ناحیه‌ی دهلیزها. خون از دهلیز چپ به راست نشت می‌کند که باعث بزرگ شدن قلب و فشار بر ریه‌ها می‌شود.
- باز ماندن مجرای شریانی (PDA): پس از تولد، این مجرا باید بسته شود؛ اما در برخی نوزادان باز می‌ماند و باعث گردش غیرعادی خون بین آئورت و شریان ریوی می‌شود. این نقص قلبی نیاز به پیگری و درمان دارد. علائم و درمان این بیماری را در «باز بودن رگ قلب نوزاد» ببینید.
- تنگی دریچه ریوی (PS): دریچه‌ای که خون را از بطن راست به ریه‌ها منتقل می‌کند، تنگ می‌شود و پمپاژ خون با دشواری همراه است.
- تترالوژی فالوت (TOF): ترکیبی از چهار نقص قلبی که منجر به اکسیژن‌رسانی ناکافی به بدن و کبودی پوست کودک می‌شود.
شیوع بیماری‌های مادرزادی قلب در ایران و آسیا
در ایران، شیوع کلی بیماری‌های مادرزادی قلب حدود 2.5 مورد در هر ۱۰۰۰ تولد زنده گزارش شده است که کمتر از میانگین جهانی است. شایع‌ترین بیماری‌ها به‌ترتیب عبارت‌اند از:
- VSD: حدود ۲۷٪ از موارد
- PDA: حدود ۱۶.۸٪
- ASD: حدود ۱۵.۸٪
- PS: حدود ۱۱٪
- TOF: حدود ۸.۹٪
بیماری های مادرزادی قلبی نشانه هایی دارند که والدین می‌توانند با آگهی از این علائم آنها را در مراحل اولیه تشخیص دهند. این نشانه ها را در «علائم و درمان بیماری قلبی در کودکان» ببینید.
بدترین نوع بیماری قلبی مادرزادی کدام است؟
در میان همه انواع بیماری‌های قلبی مادرزادی، جابجایی عروق بزرگ (Transposition of the Great Arteries یا TGA) به‌عنوان خطرناک‌ترین و بدترین نوع شناخته می‌شود.
در بیماری TGA، جایگاه آئورت و شریان ریوی به‌صورت معکوس است؛ یعنی آئورت از بطن راست و شریان ریوی از بطن چپ خارج می‌شود. این جابجایی باعث می‌شود دو گردش خون جداگانه در بدن ایجاد شود: یکی که فقط خون بی‌اکسیژن را در بدن می‌گرداند، و دیگری که فقط خون اکسیژن‌دار را بین ریه‌ها به گردش در می‌آورد.
چرا TGA بدترین نوع بیماری قلبی مادرزادی است؟
- کاهش شدید اکسیژن‌رسانی به بدن: نوزادان مبتلا به TGA بلافاصله پس از تولد دچار کبودی شدید، تنفس دشوار و بی‌حالی می‌شوند.
- نیاز به مداخله فوری: بدون جراحی نجات‌بخش، این نوزادان ممکن است در همان روزهای اول زندگی جان خود را از دست بدهند.
- عوارض طولانی‌مدت: حتی پس از جراحی موفق، بیماران نیاز به پیگیری دقیق در طول عمر دارند و ممکن است دچار عوارض قلبی شوند.
مثال واقعی: نوزادی که با TGA به دنیا می‌آید، ممکن است در همان ساعت‌های اول تولد دچار کبودی شدید لب‌ها و ناخن‌ها شود و نیاز به بستری فوری در بخش مراقبت‌های ویژه قلبی داشته باشد.
آیا می‌توان از بروز بیماری‌های مادرزادی قلب جلوگیری کرد؟
هرچند علت بسیاری از این ناهنجاری‌ها هنوز ناشناخته است، اما رعایت چند نکته می‌تواند احتمال بروز آنها را کاهش دهد:
- کنترل بیماری‌هایی مانند دیابت در دوران بارداری
- اجتناب از داروهای مضر در بارداری
- مصرف اسید فولیک پیش از بارداری
- انجام مشاوره ژنتیک در خانواده‌های پرخطر
جمع‌بندی: آگاهی، گام نخست درمان است
بیماری‌های مادرزادی قلبی، حتی بدترین آنها مانند TGA، با تشخیص زودهنگام و درمان مناسب، قابل کنترل هستند. توجه به علائم هشداردهنده مثل کبودی لب، تعریق زیاد، کاهش رشد یا خستگی سریع نوزاد بسیار حیاتی است.
من به‌عنوان یک پزشک، همیشه گفته‌ام: دل‌نگرانی والدین نسبت به سلامت قلب کودک، نخستین قدم در نجات جان اوست.
با آروزی سلامتی برای شما و فرزند دلبندتان
دکتر ربابه رجبی فوق تخصص قلب اطفال